Wat te doen bij een paniekaanval?

Het kan heel snel gaan. Een gedachte die je grijpt, angst die omhoog schiet en paniek die jou overmand. Je benen gaan trillen, handen gaan zweten, hart klopt in je keel en een waas vertroebelt je geest. Je kunt niets meer. Je schiet volledig op de automatische piloot, wat inhoudt: vechten, vluchten of bevriezen zonder dat er nog toegang is tot je logische verstand. Iedereen heeft het weleens meegemaakt in meer en mindere mate, een paniekaanval. Wat moet je hierover weten, om controle terug te krijgen over jezelf?

Het grootste ‘gevaar’ van een paniekaanval, is dat je de zeggenschap over jezelf kwijt raakt en een oermechanisme het van je overneemt. Dat is in geval van echt gevaar een belangrijk mechanisme, maar in heel veel gevallen krijgen mensen een aanval van paniek om dingen die niet levensbedreigend zijn en op momenten dat het zeker niet handig is om te verdwijnen in automatische reacties waarover jij geen controle meer hebt.

Van angst naar paniekaanval

Stel je maar eens iemand voor met straatangst. Deze persoon heeft een oproep gekregen voor een operatieve ingreep, waarvoor ze op een bepaalde datum en tijdstip ergens moet zijn. Er is niemand die mee kan, ze moet alleen… over straat. Alleen al de gedachte is voldoende om een reeks van destructieve associaties op te roepen en de handen te doen laten zweten. De mate van angst neemt toe of af evenredig met de landing die op de onderwerpen van de gedachten ligt. Komt bijvoorbeeld de datum dichterbij, worden de gedachten dwangmatiger en de lading hoger. Als de barometer van angst te hoog wordt door een reeks associaties loopt de meter in het rood en gaat ze over de rand van maar net in de hand gehouden angst naar een paniekaanval. Ze kan geen oplossingen meer bedenken, kan zelf niet meer beslissen en kan niet meer uit zichzelf tot actie komen om ook maar iets te doen dat haar helpt. Een paniekaanval is volledige reddeloosheid met een lichaam dat alarm slaat en als een kat in het nauw allerlei gekke sprongen maakt, vechtend, vluchtend of in bevriezing.

Van automatische piloot naar het hier en nu

Heb je zelf weleens een paniekaanval meegemaakt? In het beste geval is er dan iemand in de buitenwereld aanwezig om jou te helpen. Iemand die je de hand reikt en heel even het roer overneemt, zodat jij kan ontspannen in zijn of haar leiding. Het is een zegen als deze persoon ´gewoon´ liefdevol aanwezig kan zijn. Is het je weleens opgevallen dat de beste leiding die je op dat moment kunt krijgen iemand is die volledig in zijn of haar kracht verankert is en jou met de ogen als het ware ‘terug naar het hier en nu’ haalt?

Het is namelijk het ‘nu’ dat de magische poort uit een paniekaanval is en niet perse die ander. Het is het verhaal dat vooraf ging aan de paniekaanval die jou in de greep kreeg van een ‘toen of straks’. Toen en nu kunnen niet tegelijk bestaan. Straks en nu ook niet. En als je toen en straks naar het nu haalt ben je niet echt aanwezig in het nu, maar zit je met je aandacht in verhalen over toen en straks terwijl jouw lichaam in het nu is. Je aandacht verplaatsen van angstgedachten naar je fysieke lichaam is daarom bijvoorbeeld een manier om naar het nu te komen. Waarbij je waakzaam moet zijn op de valkuil dat je niet gaat dénken over je lichaam, maar dat je puur en alleen je aandacht naar het tastbare in het nu brengt. Bijvoorbeeld hoe de stof van de stoel voelt waarop je zit. De emotie laat je ondertussen links liggen, daar besteed je geen aandacht aan. Je mag erop vertrouwen dat de emotie je gedachten gaat volgen. Komt daar rust in, dan komen ook je emoties tot rust.

Het ‘hier’ is een tweede magische poort uit een paniekaanval. Hier en Nu gaan hand in hand. Toen, Straks en daar ook. Het ene is reëel, het andere is fictief. Prooidieren in het wild hebben het oermechanisme nodig om te overleven, maar voelen die angst nooit over de toekomst. De angst die dieren alarmeert en hun instinct activeert gaat altijd over iets dat hen in dít hier en nu bedreigd. Is die dreiging voorbij, dan gaat direct het stresslevel in hun lichaam omlaag, ze briesen een keer en ontspannen weer. De mens heeft zelfbewustzijn en kan daarmee zichzelf in een daar en straks verplaatsen. Dat is een prachtige functie, maar heeft ook een keerzijde: een mens lijdt het meest onder het leed dat hij vreest.

Word je ooit weer eens overvallen door een paniekaanval, dan hoop ik dat deze woorden in je achterhoofd opgeslagen liggen als innerlijke hulpbron:

ga met je aandacht naar het hier en nu!